Ghana a nkyɛ wɔfrɛ no Sika Mpoano (Gold Coast) no bɛyɛɛ ɔman a odzi kan wɔ Ebibirmu Sahara n’Anaafo a onyaa ne fahodzi fi Aborɔkyir nhyɛdo amambu ase wɔ Ebɔw 6, 1957 mu. Ɔsaagyefo Kwame Nkrumah, ɔmandɔfo a ɔsom pa ahyɛ no ma a ɔnam no do ma Convention People’s Party (CPP) bɔbɔɔ adze no na odzii enyim wɔ ɔman no ne fahodzi ne per no ho.
Fahodzi ne per wɔ Ghana no hyɛɛ ase wɔ mfeha eduonu no ahyɛse wɔ ber wɔhyɛɛ ase tsetseew amandɔfo ekuwekuw bi tse dɛ Aborigines’ Rights Protection Society na Gold Coast Youth Conference. Dɛm ekuwekuw yi peer dɛ wobenya amanyɛsɛm mu ananmusi kɛse na wobotwa nhyɛdo amambu no do.
Afe 1947 mu no, Kwame Nkrumah sanee fi United States, bea a nna osua adze wɔ Lincoln Esuapɔn mu no baa Sika Mpoano. Ntsɛmara ɔdze noho hyɛɛ amandɔfo no anamɔntu no mu kɔdɔɔm amanyɛkuw United Gold Coast Convention (UGCC). Annkyɛr biara noara tseew n’amanyɛkuw Convention People’s Party (CPP) wɔ afe 1949 mu. Nna kuw yi no botae nye dɛ ɔdze fahodzi bɛbrɛ ne man Sika Mpoanofo na ɔdze mpontu bɛba ɔman no ne nkitahodzi na sikasɛm mu.
Nkrumah ne baanodzi na CPP hɔn mbɔdzembɔ na “famudɔm” no mboaboano edwuma dzii dwumason boaa fahodziper no ne yieyɛ. Kuw yi hyehyɛ dɔm nhyiamu na etuatsew ahorow, na Osaagyefo Nkrumah tumii hwehwɛɛ mboae fi asetsena na amanyɛ ekuekuw akɛse pii hɔ. Britain Aborɔfo nhyɛdo aban no ne mpanyimfo dze asobrakye na nkyentomu hyiaa hɔn kwan, naaso dza iyi yɛe ara nye dɛ ɔhyɛɛ anamɔntu no dzen.
Afe 1951 mu no, CPP nyaa dɔmkɛse wɔ Sika Mpoano Mbrahyɛbaguamu, na wɔyɛɛ Aban a nna Nkrumah yɛ hɔn kandzifo. Kuw yi kɔr do peer dɛ wɔpɛ fahodzi, na afe 1956 mu no, Ngyiresi Aban no gyee too mu dɛ wɔbɔtow amba ma apaw Mbrapɔn fofor a ɔbɛma kwan ma woenya hɔnara hɔn Aban edzi hɔnho do.
Ebɔw 6, 1957 mu no, Ghana bɛyɛɛ ɔman a odzi n’amambu a Osaagyefo Kwame Nkrumah yɛ ne mampanyin a odzi kan. Ne kasaa a ɔdze too gua wɔ fahodzi eguabɔ no ase w’ayɛ atsenka nye dɛ Nkrumah paa mu kaa dɛ ” Seseiara dze, ɔko no aba ewiei! Ghana, hom dɔ man, enya ne fahodzi afebɔɔ!”
Ghana ne fahodzi no nna ɔnsom bo mma ɔman no nkotsee mbom Ebibir asaasepɔn no nyinara. Ɔhyɛ Ebibirmu aman nkaa no nyinara nkuran dɛ hɔn so bɛper enya hɔn fahodzi na ɔyɛ susudua maa amandɔ ekuwekuw a wɔwɔ asaasepɔn no do nyinara. Nkrumah bɛyɛ ɔkandzifo mapa wɔ Ebibirmu amandɔfo nkabɔmu kuw kɛse Pan-Africa no mu a, ɔkasa dɛ koryɛ na pɛrpɛryɛ bɛba asaasepɔn no nyinara do.
Yɛbɔ no tɔw a, Ghana ne fahodzi ne per na n’ewiei nkonyindzi wɔ afe 1957 mu no bɛyɛɛ Ebibiman n’abakɔsɛm ngyinado tsitsir. Ɔman no nkonyindzi no buee kwan maa Ebibiman nkaa no dɛ wobenya hɔn fahodzi na wobesiesie prama ama asaasepɔn no ne amanyɛsɛm, nkitahodzi na sikasɛm mu kankɔ.
