Kundum Afahyɛ yɛ afahyɛ a Ahantafo na Nzemafo a wɔwɔ Anee/Atɔe Mantɔw mu wɔ Ghana na wodzi. Wodzi dɛm afahyɛ yi dze da Nyankopɔn ase wɔ edziban mbordo a Ɔdze ama hɔn wɔ twaber no mu. Nzemafo so a wɔwɔ “Basam” a ɔwɔ “Abijanman” mu so dzi kundum afahyɛ.
ABAKƆSƐM
Tsetse abakɔsɛm kyerɛ dɛ, mber bi na ɔkɔm sii wɔ Ahanta asaase nyinara do. Iyi na da kor bi ɔbɔmbɔfo bi a wɔfrɛ no Akpoley kaa dɛ ɔrokɔhwehwɛ nam bi aba fie. Ber a ɔrokɔ no, ɔtsee dɛ nkorɔfo bi robɔ kyen na wɔdze enyigye rotow ndwom dze regyegye hɔn enyi. Ɔbaa no dɛm no, ɔbɔmbɔfo yi bɔɔ mbɔdzen bɛn hɔn dɛ ɔrokɔhwɛ adze a ɔrokɔ do no. Ber a odur hɔn no, ohuun dɛ mbotsia bi na hɔn enyi agye a wɔrotow ndwom na woridzi asaw gye hɔn enyi no. Dɛm ntsi ɔbɔmbɔfo yid ze akokodur bɛn hɔn na ɔnye hɔn kasaa wɔ ahorɛase kwan do.
Ɔbɔmbɔfo Akpoley kaa ɔhaw a ne nkorɔfo refamu wɔ edziban ho kyerɛɛ mboatsia no. Ber a mboatsia yi tsie ɔbɔmbɔfo yi asɛm wie no, wɔmaa ɔbɔmbɔfo yi eburow aba dɛ ɔnkodua no wɔ afe a ɔda hɔn enyim yi ne bosom a ɔtɔ do anan(Ebɔbira) mu. Ampa, Ɔbɔmbɔfo Akpoley yi yɛɛ mbrɛ mboatsia no see no dɛ ɔnyɛ no pɛpɛɛpɛr. Ɔnam do ma dɛm afe no mu no, edziban baa pii. Iyi na ɔnam do ma Ahantafo na Nzemafo yɛɛ no dɛ, wɔdze nda besi hɔ dze ada Nyame na mboatsia no ase wɔ adze kɛse a wɔayɛ ama hɔn.
AFAHYƐ NO HO NHYEHYƐƐ
Ɔnam dɛ afahyɛ no wɔtaa dzi no wɔ twaber ntsi, sɛ afahyɛ yi bɛhyɛ ase a, nna ogyina da a abɛ bi bɛber wɔ no dua do. Wɔtaa dzi no wɔ Fankwa bosom no mu.
Ansaana Kundum afahyɛ no bɛhyɛ ase no, wɔdze adapɛn ebiasa si hɔ a, wɔ dɛm mber no mu no, onnyi dɛ obiara wɔɔw fufu wɔ ewimbir ndɔnsia. Wɔfrɛ dɛm ber no wɔ Ahanta/Nzema kasa mu dɛ “Sienu”.
Adapɛn ebiasa a odzi kan no mu no, dwumadzi tsitsir a ɔkɔ do nye kyenbɔ na asaw nko na ɔkɔ do ewimbir ewimbir wɔ nkurow no ntsiantsia bea a ne nyina ka “Sienu” ber no ho. Dɛm adapɛn ebiasa no mu na wosua kyen no bɔ na wosiesie hɔnho dze tweɔn dapɛn a ɔtɔ do anan no. Wɔmmbɔ kyen eso wɔnnsaw wɔ dapɛn a otwa tun no no Dwowda mu.
Wɔsɔ Kundum kusum gya wɔ ahemfie na wogyaa no ma ɔdzɛw wɔ afahyɛ no dwumadzi nyinara mu. Dɛm gya yi na dwumadzi nyinara gyina do na ɔyɛ gya a wɔdze yɛ edziban tsitsir wɔ afahyɛ no ase. Benada no wotwa nguan na nkokɔ wɔ nkongua dan no mu. Dɛm nkongua dan yi yɛ bea soronko a wosie ahemfo na mpanyimfo a woewuwu no ngua nyina. Afɔr a wɔbɔ no nkongua dan mu no yɛ adze a nkorɔfo kumaa bi na wɔyɛ no nsumaa mu. Ewiei no wɔdze akokɔ bɔ afɔr wɔ paado.
Benada no ara ndwomtow hyɛ ase na Wukuda no ɔhen no abɛka dwumadzi no ho. Wɔsoa ɔhen no wɔ apakan mu, dze no twa kurow kɔ afahyɛ ehyiadzibea no ase.
Mbanyimfo na mbasiafo nyina tum saw wɔ afahyɛ no ase. Dɛm afahyɛ yi gyina ɔfa etsitsir ebiasa do; asaw , kyenbɔ na aponto. Hɔn asaw mu no, wɔtaa dze hɔn nan pempem famu, a botae a ɔtaa ekyir nye dɛ, wɔrepam ahonhombɔn na esunsum ahorow efi kurow no mu ama afe a ɔda hɔn enyim no mu ayɛ asomdwee ama hɔn.