Akwanhyia ahorow pii na ɔtaa si hɛn asetsena mu daadaa. Otum yɛ dza osi wɔ fie; dɛ ogyahyehyew, nsuyir, kaar akwanhyia na pii a ɔkeka. Yetum frɛ iyinom atoyerɛnkyɛm. Akyerɛw yi bɛkasa afa kaar akwanhyia ho. Kaar akwanhyia yɛ akwanhyia ahorow no mu kor a ama Ghanaman ahwer dɔm na yegudo araa rohwer dɔm. Sɛ yɛhwɛ ɔman Ghana mu a, dza yehu nye dɛ, sɛ kaar akwanhyia no do tsew araa nna asan so ama no mu do do. Asoɛe a wɔhwɛ hɛn akwantsempɔn nsɛnsɛm do dze too gua afe 2022 u dɛ, Kaar akwanhyia a osii wɔ Nkran kropɔn Mantɔw mu nkotsee mu no dodow yɛ 3267 a ogyina hɔ ma ɔha nkyɛmu eduanan ebien na ekyir pɔw eduonum(62.25). Hɔn mu dodow a ɔyɛ ɔha-ebien eduonum ebien 252 a no so gyina hɔ ma ɔha-nkyɛmu eduokron na ekyir pɔw eduasa awɔtwe. Sɛ iyi fi hɔ a, Epue Mantɔw mu na odzi ekyir.
MTTDfo dze bɔto gua dɛ, afe 2022, Sanda bosoom dze kesi Ayɛwoho bosoom no mu no, nyimpa 1443 na wonya kaar akwanhyia na hɔn mu 9,218 na wɔhweer hɔn nkwa. Iyi yɛ ahobowsɛm dze ma hɛn dɛ ɔman. Obi bebisa dɛ, aso ebɛnadze mpo na ɔtwetwe kaar akwanhyia mpo ba. Ndzeyɛɛ ahorow pii na mpɛm pii no yebu hɛn enyi gu do na ɔtwetwe kaar akwanhyia brɛ hɛn papaapa. Ndzeyɛɛ anaa dza ɔtwetwe kaar akwanhyia ba no mu bi na odzidzi do yi:
Odzi kan yɛ mbirikatu a mpɛm pii no ahɛnkafo kɔ no wɔ hɛn akwantsempɔn no do dze akwanhyia ba. Kaar akwanhyia no dodow ara fir mbirika ntsɛntsɛm no kɔ. Ɔnam sikapɛ na enyiber bɔn a ɔwɔ ahɛnkafo binom ho ntsi, wotu mbirika mbrɛ ɔbɛyɛ a obi nnkɛsan noho nnkɛfa nkorɔfo a wɔwɔ kwan do. Iyi ntsi wotum kɔ mbirika araa ma obowie no na wɔdze kaar no akɛhyɛ beebi ekunkum nkrɔfo mba. Binom mpo to nkyea wɔ mbirika ho dze hwɛ obi a obotum edur bea a wɔrokɔ hɔ no ntsɛntsɛm. Dza eyɛ a ɔyɛ nwanwan wɔ mu mpo nye dɛ, sɛ obi wɔ dwuma bi dzi a, onyia no rinnsi mu ntsɛm da, mbom ɔtsena hɔ araa ma mber tsia no ansaana oesi mu dɛ ɔrokɔ. Sɛ ɔba no dɛm, mbirikatu araa na dɛm nyimpa no bɔkɔ mbrɛ ɔbɛyɛ a obodur ntsɛm. Sɛ dɛm nyimpa no ne tsir annyɛ yie a, mbirikakɔ no tum bor do ma kaar no tum bu fa do ma ɔhwer no nkwa dze fora afofor.
Ɔtɔ do bio, yɛ ɔbrɛ. Ɔbrɛ yɛ kwan kor so kaar akwanhyia tum fa do ba naaso ahɛnkafo pii bu hɔn enyi gu do. Ahɛnkafo yɛ edwuma ndaawɔtwe, abosoom na afe a wɔnngye hɔn ahom ɔnam sikapɛ ntsi. Brɛ tum ma nyimpa n’ahoɔdzen kɔ famu a ohia dɛ nyimpa bɛgye n’ahom. Ɔnam brɛ ntsi, ahɛnkafo binom mpo da ber a wɔreka hɛn no mpo a wonnyim mpo dɛ wɔreda. Sɛ nyimpa a ɔreka hɛn no da a, orunnhu kwan mu nnka kwan yie . Dɛm nyimpa no ka kaar no biarabiara na dza okeie ara nye dɛ ɔdze bɛpem kaar fofor anaa ɔdze bɔkɔ akɛhyɛ nwura bi mu ekunkum akra a wɔnnyɛɛ bɔn biara.
Dza otsia bio nye ahɛn a sɛ mfomdo ba ho a ahɛnkafo bu hɔn enyi gu do na wonnsiesie. Ɔnam dɛ hɛn yɛ efir a yimpa dasanyi dze ne nsa ayɛ ntsi, mfomdo nnkɛpa ho. Sɛ osi a, ɔnnyɛ bɔn mbom nsiesie na ɔsɛ dɛ yesiesie no ntsɛntsɛm. Mfomdo ahorow pii na otum ba ahɛn ho nanso mpɛm pii no sɛ ahɛnkafo hu dɛ mfomdo aba hɔn ahɛn ho a, wobu hɔn enyi gu do a wonnsiesie no ntsɛntsɛm. Bi mpo tum dzi nda, abosoom na afe a mfomdo no da ho araa wɔ ho nae so wogu araa dze yɛ edwuma. Aso yemmbisa dɛ, sɛ mfomdo no gye nsamu a, asɛm bɛn na obesi? Sɛ mfomdo ba hɛn ho na sɛ yennsiesie a, otum gye nsamu wɔ kwan do dze akwanhyia ba.
Nsanom na ndubabɔn ne nnomee yɛ kwan kor a no so tum twetwe kaar akwanhyia ba papaapa. Nsanom na ndubabɔn ne nnomee yɛ ndzeyɛɛ a onnyi dɛ ahɛnkafo dze hɔnho wura mu koraa. Ahɛnkafo edwuma no yɛ edwuma a aber biara no wɔdze dɔm nam no dɛm ntsi onnhia dɛ ahɛnkafo bɔnom nsa na wɔbɛfa ndubabɔn dze ayɛ edwuma. Sɛ hɛnkanyi bi nom nsa anaa ɔfa ndubabɔn dze ka hɛn a, ɔbow na iyi bɛma onnkotum aka kaar no yie. Osiandɛ dɛm ndzeyɛɛ yi dze kaar akwanhyia ba ntsi, onnhia dɛ ahɛnkafo bɔnom nsa anaa wɔbɛfa ndubabɔn dze aka kaar.
Otwa tun no, nyimdzee a ahɛnkafo nnyi wɔ akwankyerɛdze a ɔwɔ hɛn akwantsempɔn do no so tum dze akwanhyia ba. Akwantsempɔn do akwankyerɛdze no boa kyerɛkyerɛ hɛn dza ɔsɛ sɛ yɛyɛ na dza onnyi dɛ yɛyɛ no kwan do. Bi kyerɛ hɛn dɛ onnyi dɛ yɛkɔ mbirika, bi so kyerɛ hɛn dɛ hɛn bi asɛɛ si hɛn enyim, bi mpo kyerɛ hɛn dɛ kwan mu nnyɛ na pii a ɔkeka ho. Nyimdzee a ahɛnkafo nnyi wɔ dɛm akwankyerɛdze a wɔwɔ hɛn akwantsempɔn do ntsi, mpɛn pii no wɔkɔtɔ ɔhaw mu a ɔdze kaar akwanhyia a no mu yɛ dzen ba.
Ho behia dɛ, ahɛnkafo bɛhyɛ dɛm ndzeyɛɛ yi nsew na wɔayɛ ahwɛyie amma kaar akwanhyia ammba.