ASAFO EKUW AHOROW
Asafo kuw gu mu ahorow ebiasa;
1. Akɔmfodze (Kuw a asafo kuw nyina fir mu bae.)
2. Dentsefo (Adɔntsefo)
3. Etsitwafo (Nkumfo/Twafo)
Asafo ekuw no bi so nye; Wombir, Piankɔ, Annkɔbea, Werɛmpe, Apɛsɛmaka, Twafo, Nsamfo, Akyemfo, Nkodwofo, Abesefo, Aratabanfo, Enyampafo, Anomansafo, Borɔfomba, Mbrawurafo, Akrampafo, Ntsɛtsɛ, Asonkofo, Apagyafo
ASAFO NDZƐMBA ETSITSIR
1. Dawur
2. Anserwa
3. Kon-kon, tuntum(ngyegyeho)
4. Ɔpentsen/ampaa
5. Epusuw
6. Asafokyen
Dawur
Abaa na wɔdze bɔ dawur no. Wɔbɔ no kwan a wɔpɛ dɛ wɔbɔ asafo no wɔ mu no do.
Ansɛrwa
Mbaa ntseatseaba ebien na wɔdze bɔ ansɛrwa. Ɔyɛ kyen ketseaba koraa wɔ asafo kyen nyinara mu. Ansɛrwa nye ndze a odzi kan wɔ ndwom mu a borɔfo mu wɔfrɛ no trɛbor no.
Kon-kon
Ngyegyeho yi, abaa tseatsea kor na wɔdze bɔ. Ɔso kyen ansɛrwa no kakra. Dɛm kyen yi so ne ndze nye ndwontow mu ndze a otsia ebien a ɔdze alto wɔ borɔfo mu no.
Ɔpentsen/Ampaa
Ɔyɛ asafo kyen a wɔmmfa abaa mmbɔ na mbom nsa gyan na wɔdze bɔ. Wɔdze nsa ebien nyina bɔ. No so ne ndze nye ndze a ɔtɔ do ebiasa wɔ ndwontow mu a borɔfo mu a wɔfrɛ no tɛna no. Kyen yi so kyen akyen ebien a wodzi n’enyim no wɔ kɛse na ndze mu.
Epusuw
Mpanyinfo se “ipusuw nunum a nna etse ne kankan”. Sɛ akyen ebiasa no rekasa na epusuw yi mbaa mu a ɔtse dɛ nsa si hɔ na wɔnnomee. Epusuw tse dɛ ɔpentsen no ara wɔ no mbɔe mu; wɔmmfa abaa mmbɔ dɛ nsa nkotsee na wɔdze birim. Ɔno kista ndze a otsia anan wɔ ndwontow mu a wɔfrɛ no Baas no.
Asafokyen (Kyen Kofi)
Dzin a wɔdze ma Asafokyen nye da a ɔyɛ asafo no hɔn da bi wɔ tsetseber do a hɔn mpanyimfo bi dzii ako kɛse bi mu nyim, bi a Benada anaa Fida. Ɔno nye kyeb a ɔso wɔ asafo kyen nyina mu. Wɔdze nkɔtɔkorba ebien na wɔdze bɔ. Odu beebi so a wɔdze nsa gyan so bɔ.
Ndzɛmba bi so nye; ɔkakradaa, Pataku, Ekuma, Ogyabaa, Adɔmba, sakrabudu, ɔdabaa, abɔmu, nkɔdwe, Frankaa, posuban, Aban.
Posuban
Posuban wɔ kurow biara mu kyerɛ kurow n’asafo esiwdo. Hɔ na ɔmamba no kɔ kehyia mu nya tum bi dze yɛ amandze anaaso dze kɔ sa. Ɔyɛ bea a asafo bosom tse. Hɔ na wɔkɛkaa no na wɔgye no hɔ nhyira dze kɛyɛ biribi. Ɔman robotu kwan a wɔhyɛ ase fi posuban ho na wɔdze bowie hɔ ara so. Posuban yɛ damba bi a asafomba dze ndua tse dɛ nkampor, adaadze, mpapa bobɔ ho twetweetwe twa ngyedua bi a wɔ pɛ dɛ wɔdze n’ase yɛ hɔn esiwdo no ho hyia si no dɛ pia ara pɛr.
Frankaa
Asafo biara wɔ frankaa a wɔdze hu hɔn. Ɔyɛ asɛnkyerɛdze a ɔda kuw bi nsew ntsi sɛ ihu ara a nna ehu dza ɔrohwehwɛ akyerɛ. Ɔka nsɛm pii. Frankaa biara wɔ abakɔsɛm.
Ɔyɛ konyimdzi asɛnkyerɛdze a sɛ wɔdze kɔ ko na dɔm hyew dɛnara mpo na atamfo no enntum anngye emmfi hɔn nsamu a nna woenntum endzi hɔn do nyim. Asafo kuw biara wɔ frankaa ɔda hɔn edzi. Hɔn frankaa ahosu na odur mber bi a wɔdze hyɛ hɔn nsew.
