Ghanaman n’edzibansɛm redzɛw ma adagyer biara nnyi po do korakoraa. Aso ebɛn edziban na ɔredzɛw wɔ Ghanaman mu a odumgyafo nntum nndum no yi? Kyirefuwa na muoko a. Kyirefuwa na muoko abɛgye abɔ do ma anomudɛwfo so gu do ara robɔ ho kaw. Nnyɛ hɔn bi a. Ber a iruguan kyirefuwa na muoko no, nna ne dɛw so rotwe wo gyina ho. Sɛ Nyame ammba mu amma wo dze a, w’enyi bɛba woho do no, nna abɔ kaw buboroo.
Dza odzi akotsen wɔ anomudɛwfo hɔn mberɛwyɛ yi mu no nye kyirefuwa ahobrɛasefo a wɔanoa ma noho agow no. Mbrɛ kyirefuwa n’edziban fufuw tse no, na mbrɛ ne finimfin edziban no so tse no, obiara ne dɛw nko na ber a wɔapaa mu dze muoko no egu mu ma n’ano rikyi nsu no, mma ɔnnsosɔw pii; ma ɔnkɔ w’anomu na tɔ bo ara bobɔ mu tse dɛw ebien no nyinara bɔ mu.
Muoko a wɔdze ka kyirefuwa ho dzi no gu mu ahorow. Yɛwɔ dza wɔdze muoko pawda dze yɛ. Dɛm muoko no, wɔdze akadze dɛɛdɛw a wɔdze yɛ edziban tse dɛ magi na dza ɔkeka ho fora ma muoko no ano nnyɛ hyew pii. Muoko a ɔtɔ do ebien no nye muoko a wɔdze tomantsese, muoko na anwew adwow no. Muoko a wɔadwow no, wotwitwa anwew gu mu na wobue kyirefuwa n’anomu dze hyɛ mu ka tow mu na wɔtɔ bo ara bobɔ mu nkakrankakra. Muoko a otsia ebiasa no, ɔno tomantsese biara nnka ho. Wɔdwow muokobun na anwew na wɔdze hyɛ kyirefuwa no mu dzi. Binom mpo tum dze frɔwee anaa hyetɔ hyɛ mu dzi no akɔndɔakɔndɔ.
Kyirefuwa na muoko, tsitsir kyirefuwanoae yɛ edziban bi a ɔnye hɛn amambra wɔ twaka bi. Ber a wɔrogor ɔbaa bi bra no, Akanfo dze kyirefuwa ma brayɛnyi no ma ɔmen. Bio, wɔdze kyirefuwa to tɔ do dzi ber a wɔrogor bra. Ghana edziban ahorow na wɔdze kyirefuwa anoae so dze dzi ma ɔyɛ yie. Ɔnam dɛ kyirefuwa bo nnyɛ dzen no ntsi, nkorɔfo tɔ no kɛse dze dzidzi kyɛn nam biara. Mbrɛ Ghanafo pɛ kyirefuwa na muoko no ntsi, amanaman binom mpo, ɔtɔ fa bi a, ɔyɛ hɔn hu dɛ eziban biara Ghanafo tum dze dzi. Ɔnnyɛ nwanwa dɛ kyirefuwa na muoko ho kasee ekopue Amerekaman mu. ‘New York Times’ a wɔwɔ Amereka no akyerɛw afa ho dze ato ntanɛtse do.
Kyirefuwa na muoko a ɔhyɛɛ ase ahobrɛase mu dɛ paado edziban no, ndɛ mber yi, wɔapɛ kwan ewura mu wɔ hɔn a wɔyɛ edziban tɔn no akɛse mu hɔn gyaadze. Hɔn a wɔtɔn edziban ahyɛ ase dze bo fofor bi reka kyirefuwa na muoko ho. Ber a dodowara dze muoko hyɛ kyirefuwa mu dzi no, hɔn dze, wɔdze akadze ahorow bi tse dɛ salade, kɔmbifi, kyɛnse mu nam na edziban akadze ahorow ka ho tɔn no aboɔdzen. Hɔn a wɔtɔn waakye, emo na frɔwee/ nkwan na edziban ahorow wɔ kwan nkyɛn nyinara dze kyirerefuwa anaa kyirefuwa na muoko ka hɔn edziban ho tɔn. Iyi kyerɛ mpɛmpɛndo a edziban no agye dzin ekodu.
Ber a kyirefuwa na muoko gu do regye dzin no, onnkowie ne dzingye no seseiara. Ber a edziban yi enya kwan ekopue aborɔkyirman mu no, afei mpo na no gua robɔso twann. Afei na ahɔho a wɔatse edziban ne nka no so rebɛhyɛ ase edzi no yie. Ber a kyirefuwa na muoko gu do regye dzin no, adze kortsee na yɛserɛ; dɛ hɔn a wɔtɔn nnkɔtɔn no aboɔdzen mu. Nokwasɛm dɛ kyirefuwa na muoko abɛdan anomudɛwfo hɔn mberɛwyɛ a wɔyɛ ho hwee a ɔnnyɛ yie.
